چالش ها و فرصت های نظارت بر عملکرد روانشناسان

در سال‌های اخیر، رشد روزافزون نیاز جامعه به خدمات روانشناسی و مشاوره، توجه بسیاری از نهادها، دانشگاه‌ها و فعالان حوزه سلامت روان را به خود جلب کرده است. در همین حال، افزایش تعداد روانشناسان، مراکز مشاوره و فعالیت‌های غیررسمی در این حوزه، ضرورت نظارتی دقیق، علمی و اثربخش را بیش از پیش نمایان می‌کند.
سؤال کلیدی اینجاست: چه کسی بر عملکرد روانشناسان نظارت می‌کند و با چه معیارهایی؟ این مقاله تلاش می‌کند تا ضمن بررسی وضعیت فعلی، چالش‌های موجود را تحلیل کرده و پیشنهاداتی برای بهبود این روند ارائه دهد.

وضعیت فعلی نظارت بر روانشناسان در کشور

در حال حاضر، نظارت بر عملکرد روانشناسان عمدتاً توسط سازمان نظام روانشناسی و مشاوره جمهوری اسلامی ایران انجام می‌شود. این سازمان به‌عنوان نهاد ناظر، مسئول صدور پروانه اشتغال، رسیدگی به تخلفات حرفه‌ای و حفظ شأن حرفه‌ای روانشناسان است.
علاوه بر این، بخشی از نظارت‌ها از سوی وزارت بهداشت، دانشگاه‌ها، سازمان بهزیستی و مراکز علمی صورت می‌گیرد، اما نبود سازوکار یکپارچه موجب شده نظارت‌ها پراکنده، سلیقه‌ای و گاه ناکارآمد باشد.

چالش‌های اساسی در مسیر نظارت

1. نبود ساختار نظارتی منسجم

بسیاری از روانشناسان فعال در بخش خصوصی و مراکز غیررسمی، خارج از دایره نظارت مستقیم نظام روانشناسی فعالیت می‌کنند. این خلأ موجب بروز تخلفات، عدم رعایت اصول اخلاقی حرفه‌ای و در مواردی، آسیب به مراجعان شده است.

2. ضعف در ارزیابی عملکرد واقعی

در حال حاضر، معیارهای مشخص، شفاف و علمی برای ارزیابی کیفی جلسات روان‌درمانی، میزان اثربخشی مداخلات و به‌روزرسانی دانش حرفه‌ای روانشناسان وجود ندارد یا به‌درستی اجرا نمی‌شود.

3. پیچیدگی در رسیدگی به شکایات

مراجعان ناراضی از خدمات روانشناسان، معمولاً نمی‌دانند شکایت خود را چگونه و از چه طریقی پیگیری کنند. روندهای پیچیده، کند و گاه نامطمئن رسیدگی، انگیزه پیگیری را کاهش می‌دهد و اعتماد عمومی را تضعیف می‌کند.

4. نبود آموزش‌های تکمیلی اجباری

یکی از مهم‌ترین ابزارهای حفظ کیفیت خدمات روانشناسی، آموزش مداوم است. با این حال، شرکت در دوره‌های بازآموزی برای بسیاری از روانشناسان اجباری نیست و همین موضوع موجب فاصله گرفتن برخی از آن‌ها از دانش روز و اصول حرفه‌ای می‌شود.

فرصت‌های قابل توجه برای بهبود نظارت بر عملکرد روانشناسان

1. ایجاد سامانه ملی ارزیابی روانشناسان

راه‌اندازی یک سامانه شفاف، آنلاین و عمومی برای ارزیابی عملکرد روانشناسان – مشابه آنچه در برخی کشورها اجرا می‌شود – می‌تواند اعتماد عمومی را افزایش دهد. این سامانه می‌تواند شامل امتیازات اخلاق حرفه‌ای، نظر مراجعان، سطح دانش به‌روز و سوابق حرفه‌ای باشد.

2. استفاده از ظرفیت دانشگاه‌ها و انجمن‌های علمی

انجمن‌های روانشناسی، مراکز علمی و دانشگاه‌ها می‌توانند نقش فعال‌تری در تدوین استانداردهای حرفه‌ای و پایش مستمر عملکرد روانشناسان ایفا کنند. این نهادها مستقل‌تر و علمی‌تر عمل می‌کنند و می‌توانند توازنی میان کنترل و توسعه فراهم کنند.

3. ترویج فرهنگ گزارش‌دهی و شفافیت

با آموزش جامعه نسبت به حقوق خود در مواجهه با روانشناسان، فرهنگ گزارش‌ تخلفات و بازخورددهی می‌تواند تقویت شود. ایجاد سازوکارهای حمایتی از گزارش‌دهندگان نیز اهمیت زیادی دارد.

پیشنهادات اجرایی

• طراحی «کد اخلاق حرفه‌ای» ملی و الزام‌آور برای تمام روانشناسان با نظارت دقیق‌تر.
• تشکیل کمیته‌های استانی پایش عملکرد با حضور نمایندگان مراجع قانونی، دانشگاهی و صنفی.
• اجباری شدن شرکت در دوره‌های بازآموزی سالانه برای تمدید پروانه اشتغال.
• توسعه سامانه ثبت شکایت الکترونیکی همراه با اطلاع‌رسانی عمومی درباره روند پیگیری.
• فراهم‌سازی امکان رتبه‌بندی روانشناسان براساس شاخص‌های علمی، رفتاری و رضایت‌مندی مراجعان.

نتیجه‌گیری

نظارت مؤثر بر عملکرد روانشناسان نه تنها حافظ سلامت روان جامعه است، بلکه اعتماد عمومی را نیز تقویت می‌کند. آنچه امروز مورد نیاز ماست، عبور از نظارت‌های شکلی و حرکت به‌سوی سیستمی هوشمند، شفاف، علمی و مشارکت‌محور است. فرصت‌ها فراوان‌اند، اما تا زمانی که اراده‌ای برای اصلاح ساختارها نباشد، نمی‌توان انتظار داشت که روان‌شناسی در کشور ما جایگاه شایسته خود را به‌دست آورد.